NIEPOKOJĄCY WZROST ZACHOROWAŃ NA KLESZCZOWE ZAPALENIE MÓZGU
W ostatnich miesiącach lekarze alarmują o rosnącej liczbie przypadków kleszczowego zapalenia mózgu w Polsce. To choroba, której początkowe objawy przypominają zwykłe przeziębienie, co często prowadzi do bagatelizowania sytuacji. Tymczasem skutki mogą być bardzo poważne, a nawet śmiertelne. Z danych wynika, że w 2024 roku zarejestrowano już ponad 790 przypadków, co jest znaczącym wzrostem w porównaniu do lat ubiegłych. Rosnące temperatury i łagodniejsze zimy sprzyjają aktywności kleszczy niemal przez cały rok, co zwiększa ryzyko zachorowania.
PIERWSZE OBJAWY – DLACZEGO TAK ŁATWO JE PRZEOCZYĆ?
Kleszczowe zapalenie mózgu zaczyna się bardzo niewinnie. Zazwyczaj objawia się podwyższoną temperaturą, bólem głowy, zmęczeniem czy bólem mięśni – typowymi symptomami przeziębienia. Wielu pacjentów nie zdaje sobie sprawy, że te z pozoru niegroźne dolegliwości mogą być początkiem bardzo poważnej choroby neurologicznej. Sam miałem kiedyś podobną sytuację podczas wakacyjnego wyjazdu na Mazury – myślałem, że złapałem jakąś letnią infekcję. Na szczęście lekarz zalecił dodatkowe badania. Dzięki temu uniknąłem późniejszych komplikacji.
KIEDY POJAWIAJĄ SIĘ POWAŻNE PROBLEMY?
Jeśli choroba przejdzie do drugiej fazy, sytuacja staje się bardzo groźna. Pojawiają się silne bóle głowy, sztywność karku, zaburzenia świadomości, a w skrajnych przypadkach – niedowłady kończyn, porażenia nerwów, a nawet śpiączka. Okres inkubacji kleszczowego zapalenia mózgu wynosi zwykle około dwóch tygodni, ale kluczowe znaczenie ma szybka reakcja już na wczesne objawy. W mojej rodzinie kuzynka zachorowała właśnie na KZM i niestety skutki odczuwa do dziś – problemy z pamięcią i bóle głowy stały się jej codziennością.
SZCZEPIONKA – NAJLEPSZA OCHRONA PRZED KZM
Najskuteczniejszym sposobem zabezpieczenia się przed tą chorobą jest szczepienie. Trzy dawki podawane w odstępach czasu zapewniają niemal stuprocentową ochronę. Szczepienie jest szczególnie zalecane osobom, które często przebywają na łonie natury: leśnikom, rolnikom, turystom czy biegaczom. Pamiętam, jak mój znajomy leśniczy zawsze powtarzał: „Lepiej poświęcić chwilę na szczepienie niż potem walczyć z powikłaniami przez całe życie”. I miał rację.
INNE METODY OCHRONY PRZED KLESZCZAMI
Oprócz szczepień warto również pamiętać o kilku praktycznych zasadach, które mogą zmniejszyć ryzyko ukąszenia. Noszenie jasnych ubrań z długimi rękawami, stosowanie repelentów oraz dokładne oglądanie ciała po każdym spacerze po lesie to podstawowe środki ostrożności. Jednym ze sprawdzonych sposobów jest szybki prysznic po powrocie ze spaceru, który może pomóc w szybkim zauważeniu i usunięciu kleszcza.
DLACZEGO NIE WOLNO LEKCEWAŻYĆ UKĄSZENIA?
Kleszczowe zapalenie mózgu to nie jedyna choroba przenoszona przez kleszcze. Borelioza, babeszjoza, a nawet anaplazmoza mogą mieć bardzo poważne konsekwencje zdrowotne. Wielu ludzi sądzi, że małe ukąszenie nie stanowi zagrożenia, tymczasem właśnie te małe ukłucia mogą przynieść największe kłopoty. W moim przypadku prędko zauważony kleszcz uratował mnie przed poważną infekcją. Teraz przed każdą wycieczką do lasu obowiązkowo spryskuję się środkiem odstraszającym.
DŁUGOFALOWE SKUTKI KLESZCZOWEGO ZAPALENIA MÓZGU
Niestety nawet wyleczone przypadki KZM mogą zostawić trwały ślad na zdrowiu. Problemy z pamięcią, koncentracją, bóle głowy, a nawet trwałe porażenia są częstymi powikłaniami. U jednej z moich znajomych konsekwencją była konieczność zmiany pracy – nie była już w stanie wykonywać obowiązków wymagających intensywnej pracy umysłowej. To pokazuje, jak poważna jest to choroba i jak wielką wagę należy przykładać do profilaktyki.
JAKIE REJONY POLSKI SĄ NAJBARDZIEJ NARAŻONE?
Kleszczowe zapalenie mózgu najczęściej występuje na terenach północno-wschodniej Polski – Warmia, Mazury, Podlasie – ale w ostatnich latach przypadki zaczęły pojawiać się także w centralnych i południowych regionach. Dlatego nie wolno zakładać, że wizyta w lesie na Mazowszu czy Dolnym Śląsku jest całkowicie bezpieczna. Sam pochodzę z Dolnego Śląska i pamiętam, jak jeszcze kilka lat temu o kleszczach mówiło się tam rzadko. Teraz niestety rzeczywistość się zmieniła.
DLACZEGO KLESZCZOWE ZAPALENIE MÓZGU STAJE SIĘ CORAZ WIĘKSZYM PROBLEMEM W POLSCE? PRZYCZYNY WZROSTU ZACHOROWAŃ
Jeszcze kilkanaście lat temu kleszczowe zapalenie mózgu było w Polsce chorobą niemal egzotyczną, występującą rzadko i głównie w wybranych rejonach kraju. Dziś jednak sytuacja wygląda zupełnie inaczej. Eksperci wskazują, że przyczyną rosnącej liczby zachorowań są przede wszystkim zmiany klimatyczne, które wydłużają sezon aktywności kleszczy. Łagodne zimy, wczesne wiosny i coraz cieplejsze jesienie sprawiają, że kleszcze są aktywne niemal przez cały rok. Do tego dochodzi rosnąca popularność aktywnego wypoczynku na świeżym powietrzu, co naraża większą liczbę ludzi na kontakt z tymi niebezpiecznymi pajęczakami. Niestety, świadomość zagrożenia wciąż jest stosunkowo niska, a wiele osób bagatelizuje ryzyko.
JAK ROZPOZNAĆ PIERWSZE OBJAWY KLESZCZOWEGO ZAPALENIA MÓZGU I NIE POMYLIĆ ICH Z ZWYKŁYM PRZEZIĘBIENIEM?
Pierwsze symptomy kleszczowego zapalenia mózgu mogą bardzo łatwo zmylić, nawet doświadczonego lekarza. Choroba zaczyna się najczęściej objawami przypominającymi przeziębienie lub grypę: lekką gorączką, bólami mięśni, zmęczeniem i bólem głowy. Niestety, wiele osób w tym momencie nie łączy złego samopoczucia z wcześniejszym ukąszeniem kleszcza, co prowadzi do opóźnienia w rozpoznaniu choroby. Kiedy infekcja przechodzi w drugą, znacznie groźniejszą fazę neurologiczną, objawy stają się dramatycznie poważniejsze – pojawia się wysoka gorączka, sztywność karku, zaburzenia świadomości, a nawet drgawki. Dlatego każdy przypadek gorączki pojawiającej się w kilka tygodni po pobycie w lesie czy na łące powinien skłonić do pilnej konsultacji lekarskiej.
CZY KAŻDE UKĄSZENIE KLESZCZA TO POWÓD DO PANIKI?
Nie każde ukąszenie kleszcza prowadzi do zakażenia KZM czy boreliozą, ale zawsze powinno być sygnałem do obserwacji. Warto monitorować miejsce ukąszenia oraz swoje samopoczucie przez najbliższe kilka tygodni. W razie wystąpienia niepokojących objawów – bólu głowy, gorączki, zmęczenia – konieczna jest wizyta u lekarza. Lepiej dmuchać na zimne niż później zmagać się z poważną chorobą.
SZCZEPIONKA PRZECIW KLESZCZOWEMU ZAPALENIU MÓZGU – NAJLEPSZA INWESTYCJA W TWOJE ZDROWIE NA LATA
Jednym z najskuteczniejszych sposobów ochrony przed kleszczowym zapaleniem mózgu jest szczepienie. Szczepionka ma aż 99% skuteczności, co oznacza, że osoby zaszczepione praktycznie eliminują ryzyko zachorowania. Schemat szczepień obejmuje trzy dawki podstawowe oraz dawki przypominające co kilka lat. Choć szczepienie nie jest obowiązkowe, lekarze zalecają je wszystkim osobom spędzającym dużo czasu w lesie, parku, na działkach czy polach. To rozwiązanie szczególnie polecane dzieciom, osobom starszym oraz pracownikom leśnym i rolnikom. Koszt szczepienia w porównaniu do potencjalnych skutków choroby – które mogą obejmować trwałe uszkodzenia neurologiczne – jest naprawdę niewielki. To inwestycja nie tylko w zdrowie, ale i w spokój ducha.
PROSTE SPOSOBY NA OCHRONĘ PRZED KLESZCZAMI – JAK ZMNIEJSZYĆ RYZYKO UKĄSZENIA PODCZAS SPACERU?
Choć szczepionka chroni przed kleszczowym zapaleniem mózgu, warto też stosować podstawowe zasady ochrony przed ukąszeniami. Kluczowe znaczenie ma odpowiedni ubiór – do lasu najlepiej ubierać się w jasne, zakrywające ubrania, które pozwalają szybko zauważyć intruza. Warto również używać środków odstraszających owady (tzw. repelentów), szczególnie na eksponowanych częściach ciała, takich jak ręce, szyja czy kostki. Po każdym spacerze należy dokładnie obejrzeć ciało, zwracając szczególną uwagę na miejsca trudno dostępne: pachwiny, pachy, skórę głowy. Szybkie usunięcie kleszcza zmniejsza ryzyko zakażenia. Dobrą praktyką jest także kąpiel lub szybki prysznic po powrocie z lasu – wielu kleszczy nie zdąży się wtedy jeszcze wgryźć w skórę.
PODSUMOWANIE – DBAJ O SIEBIE I SWOICH BLISKICH
Kleszczowe zapalenie mózgu to zagrożenie, którego nie można lekceważyć. Odpowiednia profilaktyka, świadomość objawów i szybkie reagowanie mogą uratować zdrowie, a nawet życie. Dbając o siebie, chronisz też swoich bliskich. Pamiętaj o szczepieniach, stosuj środki odstraszające i regularnie sprawdzaj skórę po spacerach. Twoje zdrowie jest w Twoich rękach.